خبرگزاری مهر، سرویس اقتصادی – فاطمه صفری؛ ناترازی برق در چند سال اخیر مشکلات متعددی را به همراه داشته است از قطعی برق صنایع گرفته تا قطعی برق در بخش خانگی، همین موضوع سبب شد تا به صنایع بزرگ پیشنهاد شود خود با احداث نیروگاه‌هایی، برق مورد نیاز خود را تأمین کنند. اما باز هم در سال جاری با ۱۷ هزار مگاوات ناترازی تابستان را پشت سر گذاشتیم.
ناترازی برق موجب شد تا با هادی مدقق، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان شرکت مادرتخصصی برق حرارتی گفت‌وگو کنیم تا ضمن ارزیابی وضعیت کنونی صنعت برق راه کارهایی را که می‌تواند منجر به کاهش این ناترازی شود را بررسی کنیم.
آنچه در ادامه می‌خوانید گفت و گوی تفصیلی خبرنگار مهر با مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان شرکت مادر تخصصی برق حرارتی است.
سوال: اخیراً مدیرعامل توانیر گفته است توان نیروگاهی پاسخگوی رشد ۱۵ درصدی مصرف برق نیست. یک مسئله در این موضوع صرفه‌جویی در مصرف است و بخش دیگر افزایش تولید، برای افزایش تولید برنامه شما چیست؟
مدقق: طبق برنامه‌ریزی‌های قبلی مقرر شده بود در بدترین شرایط شاهد رشد ۶ درصدی مصرف برق باشیم که این مصرف برق در پیک به ۷۸ هزار مگاوات برسد، زیرا منابعی که انرژی برق را تأمین می‌کند شامل نیروگاه‌های حرارتی، برق آبی و بخش کمی تجدیدپذیرها و نیروگاه‌های اتمی هستند.
نیروگاه‌های برق آبی نزدیک به ۱۰ هزار مگاوات برق شبکه را در تابستان تأمین می‌کنند اما محدودیت‌هایی هم دارند، به عنوان مثال سهمیه آب کشاورزان را هم باید در نظر گرفت به همین دلیل نیاز به مدیریت مصرف آب دارد و امکان استفاده طولانی مدت از این نیروگاه‌ها در طول ۲۴ ساعت در طی سال وجود ندارد.
زمانی که در تابستان سال جاری رشد مصرف برق از ۸ درصد فراتر رفت و زمان ساعات مصرف برق نیز افزایش پیدا کرده بود، به شبکه برق فشار وارد شد و با توجه به اینکه نیروگاه‌های حرارتی با تمام توان و آمادگی بالا در مدار بودند اما همکاران ما در بخش تولید برق حرارتی تمام توان خود را به کار بردند و کار خارق‌العاده ای در تابستان رقم زدند.
این میزان از مصرف برق قابل پیش بینی نبود. دلایل متعددی بر افزایش مصرف برق در سال جاری دامن زد، مانند افزایش دو درجه‌ای دما؛ البته به نظر می‌رسد این موضوع تنها دلیل افزایش مصرف برق نیست و بخش عمده‌ای از این مساله مربوط به افزایش مصرف در بخش خانگی و همچنین به دلیل عدم رعایت مبحث ۱۹ در بخش ساختمان سازی موجب افزایش مصرف در ساختمان‌های اداری شد زیرا وسایل سرمایشی در این ساختمان‌ها حجم قابل توجهی برق را مصرف می‌کنند.حتی مساله استخراج رمز ارزها نیز بر مصرف برق تأثیر داشت که نیاز است همکاران ما در شرکت توانیر این موارد را مورد ارزیابی قرار دهند.
ضمن آنکه باید در نظر داشت عمده افزایش مصرف مربوطه به بخش سرمایشی و تداوم آن بوده است؛ اگر در شرایط عادی چند ساعت کولر روشن بود اما در روزهای گرم گذشته وسایل سرمایشی به طور ۲۴ ساعت فعال بود به همین دلیل فشار مضاعفی بر شبکه برق وارد کرد.
در طول فعالیت دولت سیزدهم چه حجمی به تولید برق کشور افزوده شد؟
آنچه در برنامه دولت سیزدهم پیش بینی شده بود، این موضوع بود که نیروگاه‌های حرارتی ۲۵ هزار مگاوات افزایش ظرفیت برق داشته باشند که ۱۵ هزار مگاوات مربوط به نیروگاه‌های حرارتی، ۱۰ هزار مگاوات صنایع انرژی بر، ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه‌های تجدید پذیر و ۱۰ هزار مگاوات برنامه‌های مدیریت مصرف بودند که عمدتاً از جنس تجهیزات سرمایشی بوده است.
اما دولت ۴ سال خود را پشت سر نگذاشت و طی سه سال در بخش تولید برق حرارتی نزدیک به ۹ هزار مگاوات افزایش ظرفیت داشت که شامل ۴۸ واحد نیروگاهی به ظرفیت ۶ هزار و ۹۵۰ مگاوات به مدار آمده است و ۲ هزار مگاوات ارتقا و رفع محدودیت نیروگاهی وجود داشته است. همچنین ۴۱۴ مگاوات واحدهای کوچک و تولید پراکنده بوده‌اند که در مجموع ۹ هزار و ۳۶۴ مگاوات افزایش ظرفیت داشته ولی آن چیزی که در برنامه وجود داشت ۲۵ هزار مگاوات بوده است؛ البته برنامه‌ها و برخی از پروژه‌ها آغاز شده و بخشی از آن در سال آینده به بهره برداری می‌رسد.
همچنین در بخش تجدید پذیر ها ۱۰ هزار مگاوات در برنامه هدف‌گذاری شده بود که تلاش‌های فراوانی در این راستا انجام گرفت اما میزان کمی از آن در سال ۱۴۰۳ توانست به پایداری شبکه برق کمک کند و همین مساله یکی از دلایلی بوده است که نتوانستیم ناترازی را مطابق برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته پشت سر بگذاریم.
بحث برنامه‌های مدیریت مصرف اقدام زیر ساختی از جنس قوانین و مقررات است که مجموعه وزارت نیرو نمی‌تواند به صورت مستقیم ورود پیدا کند؛ و سه وزارت خانه نیرو، مسکن و صمت در این زمینه باید ورود کنند. به عنوان مثال استاندارد سازی تجهیزات سرمایشی با راندمان بالا در اختیار وزارت صمت است. در بخش ساختمان سازی و مبحث ۱۹ وزارت مسکن باید ورود کند. ساخت ساختمان‌های جدید با ساختمان‌هایی که سال‌های گذشته احداث شده‌اند از لحاظ صرفه‌جویی انرژی و استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر باید متفاوت باشند.
این مسائل به هماهنگی بالاتر از وزارت خانه نیاز دارد، البته در این بخش اقداماتی انجام شده اما اثرات آن در سال جاری ملموس نبود و امیدواریم در دولت چهاردهم این مسائل به صورت خاص دنبال شود و بتوانیم تأثیرات آن را شاهد باشیم زیرا کشور ما در چند سال آینده راهی جز برنامه‌های مدیریت مصرف و استفاده از انرژی تجدید پذیر ندارد، زیرا ناترازی موجود در کشور تنها ناترازی برق نیست و ناترازی گاز هم وجود دارد به عبارتی ناترازی انرژی وجود دارد به همین دلیل باید مدیریت مصرف و استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر مانند همه دنیا در پیش گرفته شود.
برنامه هفتم توسعه برای افزایش تولید و توسعه نیروگاه‌های حرارتی چه گفته است و چه مقدار برای توسعه به سرمایه گذاری نیاز است و فکر می‌کنید تا تابستان سال آینده چه مقدار از این برنامه عملیاتی شود؟
در برنامه هفتم گفته شده است ظرفیت نصب شده تولید برق از ۹۳ هزار مگاوات باید به ۱۲۴ هزار مگاوات برسد یعنی چیزی حدود ۳۲ هزار مگاوات باید به ظرفیت نصب شده کشور اضافه شود در این بخش با توجه به اینکه ناترازی انرژی وجود دارد و ظرفیت تأمین منابع گاز محدود است ۱۹ هزار مگاوات برای نیروگاه‌های برق حرارتی در نظر گرفتند و ۱۱ هزار مگاوات نیروگاه تجدید پذیر و ۲ هزار مگاوات نیروگاه اتمی در برنامه هفتم پیش بینی شده است.
برای نیروگاه‌های حرارتی ۸ هزار مگاوات نیروگاه در دست احداث داریم که بهره برداری از آن به شرایط اجرایی بستگی دارد، در شرکت تولید برق حرارتی نزدیک به دو هزار مگاوات واحد نیروگاهی جدید تا سال آینده به ظرفیت نیروگاه‌های حرارتی کشور اضافه می‌شود ولی در بخش نیروگاه‌های صنایع امیدواریم عدد مورد توجهی وارد مدار شود و مصرف صنایع انرژی بر را از بار شبکه سراسری بردارد، در بخش تجدید پذیرها نیز با توجه به زیر ساخت‌های انجام شده مانند انعقاد قرارداد و دریافت تسهیلات امیدواریم بخش قابل توجهی از قراردادها اجرایی شود البته ناترازی برق در سال آینده هم وجود دارد و شرایط، شرایط مطلوبی نیست و وزارت نیرو باید برنامه‌های مدیریت مصرف را با جدیت برای سال آینده دنبال کند.
طبق قانون، نیروگاه‌های جدید همه باید از راندمان بالای ۵۵ درصد برخوردار باشند، بخشی از این پروژه‌ها و به خصوص پروژه‌هایی که نیروگاه دالاهو در استان کرمانشاه و نیروگاه رودشور در استان مرکزی احداث از بخار نیروگاه‌های سیکل ترکیبی است که این نیروگاه‌ها بدون مصرف سوخت و با ظرفیت ۵۰۰ تا ۶۰۰ مگاواتی را به شبکه برق تزریق می‌کنند.
همچنین ۹ هزار مگاواتی که دولت سیزدهم به شبکه برق متصل کرد بخش عمده‌ای از آن مربوط به واحدهای بخار است؛ همچنین تکمیل بخش بخار نیروگاه‌های سیکل ترکیبی در برنامه است که نزدیک به ۷ هزار مگاوات از ظرفیت ۱۹ هزار مگاواتی مربوط به بخش بخار است.
در حال حاضر راندمان نیروگاهی ایران چه قدر است و چه طور می‌توان این راندمان را بالا برد. وضعیت دیگر کشورها چگونه است؟
در برنامه هفتم موظف هستیم راندمان را از ۳۹.۳ درصد که تا انتهای سال ۱۴۰۲ بوده است به ۴۴ درصد افزایش دهیم که بخشی از آن با جایگزینی نیروگاه‌های جدید و نیروگاه‌های پربازده محقق می‌شود البته سناریوهای مختلفی وجود دارد که به شرایط اقتصادی کشور و شرایط بخش‌های مختلف صنعت بستگی دارد؛ سه سناریو پیشنهاد کردیم که که باید متناسب با شرایط اقتصادی و متناسب با شرایط کشور آنها را دنبال کنیم.
راندمان نیروگاهی در کشور ما ۳۹.۳ درصد است که رتبه ۱۵ دنیا را به خود اختصاص داده‌ایم و بالاترین راندمان در جهان ۵۰ درصد است. به عبارتی در جایگاه نسبتاً خوبی قرار داریم و همانطور که پیشتر گفته شد حدود ۷ هزار مگاوات واحد بخار نیروگاهی را می‌توانیم تکمیل کنیم تا راندمان نیروگاه‌ها ۴۴ درصد شوند و در صورتی که راندمان ۴۴ درصد در برنامه هفتم را محقق کنیم جایگاه ما در ۱۰ کشور اول با راندمان بالا قرار می‌گیرد از لحاظ راندمان وضعیت نیروگاه‌های حرارتی وضعیت نامناسبی ندارند ولی جای بهبود وجود دارد و باید به این سمت پیش رویم.
برخی‌ها معتقدند حجم برق تولیدی در نیروگاه‌های تجدید پذیر نمی‌تواند جواب گوی نیاز کشور باشد و بهتر است سرمایه گذاری ها به سمت احداث نیروگاه‌های حرارتی پیش برود ولی موضوع اینجا است حجم گازی که وزارت نفت می‌تواند در اختیار نیروگاه‌ها قرار دهد نیز محدود است و در زمستان هم موضوع آلایندگی نیروگاه‌ها و مازوت سوزی مطرح می‌شود با این شرایط بهترین شیوه چیست؟
قطعاً هر میزان تولید انرژی تجدید پذیر که بتواند وارد شبکه برق شود به رفع ناترازی برق کمک می‌کند و میزان تولید برق نیروگاه‌های حرارتی را نیز کاهش خواهد داد، اقدامی که در دنیا در حال انجام است؛ به عبارتی اگر یک کیلووات نیروگاه تجدید پذیر امکان تولید دارد در اولویت قرار می‌گیرد. زیرا از چند بعد زیست محیطی، عدم مصرف سوخت و اقتصادی، مقرون به صرفه است. در صورتی که هم اکنون زیر ساخت‌ها فراهم باشد می‌توانیم ۳۰ درصد نیازهای انرژی را از طریق تجدید پذیرها تأمین کنیم؛ شبکه این ظرفیت را دارد که بخش عمده‌ای از تأمین برق از طریق تجدید پذیرها باشد به خصوص اگر به دنبال نیروگاه‌های تولید پراکنده و کوچک مقیاس رویم یعنی در نقطه مصرف، تولید انجام شود.
وقتی که بتوانیم در ساختمان، کارخانه، شهرک صنعتی برق تولید کنیم از مصرف آنجا کم شده است اما ظرفیت‌های ما نه به لحاظ پتانسیل‌هایی که داریم زیرا پتانسیل‌های فراوانی در بخش انرژی‌های تجدید پذیر داریم که شاید در دنیا کم نظیر باشد اما ظرفیت‌های مالی آن محدود است.
گران بودن تجهیزات تولید برق تجدیدپذیرها موجب شده تا کمتر کسی به این سمت برود
هم اکنون تجدیدپذیرها قابل رقابت هستند و اگر ما سوخت گاز و گازوئیل را به قیمت جهانی و حتی به نرخ فوب خلیج فارس حساب کنیم نیروگاه خورشیدی توجیه پذیر است اما ظرفیت‌های اجرایی و تأمین منابع آن محدود است به عنوان مثال اگر فردی بخواهد نیروگاه ۷۰ مگاواتی حرارتی را با صرفه‌جویی سوخت به نیروگاه‌های تجدید پذیر تبدیل کند باید نیروگاه ۳۰۰ مگاواتی خورشیدی احداث کند؛ که هر کیلووات آن حدوداً ۶۰۰ یورو می‌شود که عدد قابل توجهی است اما بازگشت سرمایه و صرفه‌جویی سوختی که انجام می‌شود توجیه پذیر است و احداث آن را اقتصادی می‌کند.
در برنامه هفتم گفته شده باید ۱۱ هزار مگاوات برق تجدید پذیر تولید شود که به نظر می‌رسد اگر آن را به ۳۰ هزار مگاوات برسانیم سناریوی ۳۰ هزار مگاواتی پسندیده‌تر است حتی از لحاظ اقتصادی و صرفه‌جویی اما این بخش دچار محدودیت مالی است به همین دلیل توسعه نیروگاه‌های حرارتی را باید ادامه دهیم.
به طور کلی اگر تمامی بسترها برای توسعه تجدیدپذیرها فراهم باشد این بخش می‌تواند ۳۰ درصد از نیاز شبکه برق کشور را تأمین می‌کند، که عدد قابل قبولی است. زیرا در حال حاضر میزان تجدید پذیر ما نزدیک به یک درصد است.
با افزایش نیروگاه‌های حرارتی و رسیدن به ۲۵ هزار مگاوات ظرفیت با چالش‌هایی نظیر تأمین خوراک و آلایندگی روبرو نمی‌شوید؟
هم اکنون سال اول برنامه را پشت سر می‌گذاریم اما در تولید گاز کمبود داریم ولی ۸۰ درصد مصرف سوخت ما از طریق گاز تأمین می‌شود و اگر تولید گاز و بخش‌های دیگر مصرف اجازه می‌داد از حجم گاز بیشتری استفاده می‌کردیم زیرا از یک سو استفاده از سوخت مایع موجب می‌شود تا هزینه‌های تعمیرات نیروگاه‌ها افزایش یابد ولی در عوض سوخت گاز موجب به کاهش هزینه تعمیرات می‌شود و از دیگر سو آلایندگی کمتری را ایجاد می‌کند.
بنابر این هم اکنون در نیروگاه‌ها ۲۰ درصد کمبود گاز داریم و وزارت نفت برنامه‌هایی برای توسعه میادین گازی دارد، چیزی که به ما در برنامه هفتم اعلام کرده‌اند شرایط مصرف کل سوخت مورد نیاز نزدیک به ۹۰ میلیارد متر مکعب گاز در سال ۱۴۰۲ بوده است که به ما اجازه داده شد تا ۱۰۵ میلیارد متر مکعب در سال استفاده کنیم با این وجود ناترازی در بخش گاز وجود دارد.
مسئله مهمی که در سال‌های اخیر مطرح شده است موضوع تأمین برق توسط صنایع است که ظاهراً صنایع عمده از این طرح استقبال نکردند برای حل مشکل برق صنایع پیشنهاد بهتری وجود ندارد؟
بر اساس ماده ۴ قانون رفع موانع تولید، صنایع موظف به ساخت نیروگاه هستند، اقدامی که قبلاً نیز توسط صنایع انجام می‌گرفت اما اکنون دولت مشوقی برای صنایع گذاشته است که آنها بیایند ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه احداث کنند. در قانون پیش بینی شده است که صنایع هزار مگاوات نیروگاه تجدید پذیر و ۹ هزار مگاوات نیروگاه حرارتی احداث کنند؛ اما تا کنون ۱۷ هزار مگاوات متقاضی صنعتی وجود دارد که به دلیل محدودیت که برای سوخت نیروگاه بوده وزارت نفت تنها بابت ۹ هزار مگاواتی که تعهد کرده است سوخت خواهد داد.
این مسئله نشان می‌دهد صنایع از ساخت نیروگاه استقبال کرده‌اند بنابراین متقاضی وجود دارد، تا چند سال گذشته صنایع فکر می‌کردند اگر برق شبکه را با قیمت مناسب‌تری دریافت کنند بهتر است به همین دلیل وارد بحث نیروگاه سازی و سرمایه گذاری در این بخش نمی‌شدند اما از سال ۱۴۰۰ شرایط تغییر کرد و صنایع متقاعد شدند عدم النفعشان از اینکه نیروگاه احداث نکنند بسیار بیشتر است بنابراین به نظر می‌رسد رغبت برای صنایع وجود دارد و اکنون محدودیتی که وجود دارد محدودیت سوختی است که وزارت نفت باید در این زمینه فکر عاجل کند. البته برای این موضوع هم راه‌حلی در نظر گرفته شده است که صنایع واحدهای بخار مشارکت داشته باشند که نیازی به سوخت ندارند و از تمامی مشوق‌ها نیز بهره مند شوند.
ناترازی برق در سال آینده را چگونه پیش بینی می‌کنید؟
برنامه هفتم با کار کارشناسی شده دقیقی تدوین شده است اما نگرانی ما از ناترازی این است که مصرف از پیش بینی‌های انجام شده پیشی بگیرد زیرا در برنامه هفتم پیش بینی شده که در سال ۱۴۰۷ مصرف برق به ۸۵ هزار مگاوات می‌رسد در حالی که در سال جاری مصرف برق به ۸۰ هزار مگاوات رسید در صورتیکه این رشد ۸ درصدی ادامه داشته باشد سال آینده مصرف برق به ۸۵ هزار مگاوات عبور می‌کند، یعنی میزان مصرفی که برای سال ۱۴۰۷ پیش بینی شده است، می‌رسد که نشان دهنده ناترازی برق در سال‌های آینده است.
