به گزارش خبرنگار مهر، مهرانگیز رضایی عضو هیأت علمی گروه جغرافیای دانشگاه یزد در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده، در مورد بحران کرونا در روستاها عنوان کرده است: بحران‌های بزرگی مانند بیماری همه‌گیر ویروس کرونا ۱۹ COVID فرصت‌هایی را برای بازنگری در برنامه‌ها، تصمیمات و سیاست‌گذاری‌ها فراهم می‌کنند تا در مواجهه با شوک‌ها و مشکلات بعدی توان رویارویی و مقابله را داشته باشند.
سکونتگاه‌های انسانی اعم از شهری و روستایی با توجه به عوامل مختلف فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، زیرساخت‌ها، اقلیم و مؤلفه‌های تهدیدکننده شیوع بیماری با چالش‌های مختلفی مواجه شده‌اند و در نتیجه نیازمند الگوها و سیستم‌های متفاوتی در مدیریت و برنامه‌ریزی هستند.
اثرات اجتماعی و اقتصادی ویروس کرونا با توجه به اثرگذاری عوامل متعدد در مناطق روستایی متنوع است. در کوتاه مدت شاهد جابجایی موقت مردم از مکان‌های اصلی تمرکز جمعیت (شهرها) به جوامع کم جمعیت‌تر (روستاها) خواهیم بود. این جابجایی مردم در سراسر جهان در حال تکرار و بسیار نگران کننده است چرا که بیماری‌های عفونی در مسیرهای حمل و نقل و جابجایی گسترش می‌یابند. برخی از صاحبنظران معتقدند با اینکه شاهد رکود شدید اقتصاد جهانی هستیم، باید حرکت و جابجایی مردم متوقف شود و این اقدام جسورانه‌ای است که برای مقابله با بحران جهانی و کاهش مرگ و میر و مبتلایان لازم است.
در دوره اعمال قرنطینه خانگی و اعمال محدودیت‌ها شاهد افزایش تقاضای کالاهای مصرفی اولیه در کل دنیا بودیم و تقاضا برای کالاهای ثانویه و لوکس هم در مناطق شهری و هم مناطق روستایی کاهش پیدا کرده است. هرچند برخی از ویژگی‌های ساختاری مناطق روستایی، به ویژه پراکنده بودن جمعیت و محل کار ممکن است به عنوان منبع مقاومت در طی این بحران عمل کند. با این حال مناطق روستایی با توجه به شرایط جغرافیایی، اجتماعی و اقتصادی در مواجهه با این اپیدمی با چالش‌های متفاوتی روبه رو شدند و در نتیجه برنامه‌ریزی و مدیریت متفاوتی را نیاز خواهند داشت. از جمله فشارهای ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا در مناطق روستایی جهان می‌توان به ویژگی‌های جمعیت‌شناختی (داشتن سهم بالاتری از جمعیت سالمند) آن اشاره کرد. جمعیتی که با توجه به کهولت سن و داشتن بیماری‌های زمینه‌ای بیشتر در معرض خطر ویروس کرونا قرار دارند. از دیگر ویژگی‌ها می‌توان به تنوع فعالیت اقتصادی کمتر، درآمد کمتر و پس انداز کمتر روستاییان اشاره کرد که این خود باعث شده بود حتی در شرایط اعمال قرنطینه کامل مجبور به ادامه کار باشند و در صورت لزوم به مراکز درمانی و بیمارستان‌ها مراجعه نکنند.
از مؤلفه‌های مهم در دوره کرونا دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و درمان از جمله بیمارستان برای آزمایش بیماری یا درمان آن است. این در حالیست که بیمارستان‌های تعیین شده برای بیماری کرونا، در مناطق شهری هستند و مراکز بهداشتی در مناطق روستایی به طور معمول برای مقابله با ۱۹ COVID مناسب نیستند( به عنوان مثال فاقد ICU وسایر امکانات بهداشتی درمانی مرتبط). همچنین دسترسی روستاییان به این مراکز با توجه به بعد مسافت، هزینه رفت‌وآمد و هزینه اقامت در شهر ممکن است سخت و دشوار و چه بسا مانعی برای حضور بیماران برای پیشگیری و درمان باشد که خود تهدیدی برای شیوع بیشتر بیماری است.
از طرفی بحران بهداشتی و اقتصادی مربوط به بیماری همه‌گیر ۱۹ COVID- و اقدامات لازم برای تعیین فاصله فیزیکی، بسیاری از مشاغل را مجبور به دورکاری (کار از خانه) کرده است. این درحالیست که سهم بزرگی از کارگران در مشاغل ضروری (کشاورزی، فراوری محصولات غذایی و …) در روستا ساکن هستند و لازم است حضور فیزیکی در محل کار داشته‌باشند که این خود درصد رعایت پروتکل‌های بهداشتی و فاصله گذاری فیزیکی را کاهش می‌دهد.
از نظر اقتصادی از همان اغاز بحران کرونا تبعات اقتصادی آن کل جامعه جهانی را درگیر کرده‌است و تأثیر زیادی بر طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها گذاشته است. به خصوص مشاغلی در حوزه‌های حمل و نقل ، گردشگری، پذیرایی، خرده فروشی و سرگرمی آسیب جدی دیده‌اند. و به تبع آن اقتصاد روستایی را نیز تحت تأثیر خود قرارداده است.
محدودیت‌های اعمال شده توسط دولتها باعث محدود شدن ساختارها و ظرفیت‌های اقتصادی شد. با اقدامات نظارتی (تعیین مشاغلی که باید متوقف شوند یا محدودیت‌های اعمال‌شده در صورت بازگشایی)، کاهش شدید تقاضا برای بسیاری از کالاها و خدمات را شاهد بودیم. به گونه‌ای که مشاغل و بخش‌های اقتصادی به طرق مختلف تحت تأثیر قرارگرفته و باعث افزایش ناامنی درآمد به ویژه در جامعه روستایی شده است.
سکونتگاه‌های روستایی با توجه به کارکرد اقتصادی درجه آسیب‌پذیری متفاوتی را دردوران بحرانی کرونا داشته‌اند به گونه‌ای که روستاها با کارکرد گردشگری و استخراجی آسیب بیشتری را از نظر اقتصادی متحمل شدند و روستاها با کارکرد کشاورزی مقاومت بیشتری را درمقابل آسیب‌های اقتصادی ناشی از همه‌گیری را نشان داده‌اند. بنابر گزارشی که سازمان ملل درمورد تأثیر مخربی را که همه‌گیری ویروس کرونا در گردشگری جهانی منتشرکرده‌است، پیش بینی شده است ۱۲۰ میلیون شغل گردشگری در معرض خطر هستند و احتمالاً خسارت اقتصادی فقط در سال ۲۰۲۰ از یک تریلیون دلار فراتر رود.بنابراین بخش گردشگری روستایی و مشاغل وابسته به آن همچون صنایع دستی با چالش جدی روبه‌رو است که قطعاً برای مدت طولانی تداوم داشته باشد. بنابراین در میان مدت و بلند مدت مناطق روستایی همچنان آسیب‌پذیر خواهند بود و شکاف روستا و شهر احتمالاً در سال‌های آینده نیز بیشتر خواهد شد. به همین ترتیب پیامدهای این بحران بخش‌های مختلف اقتصاد روستایی به‌ویژه بازارهای محلی کار در روستاها را تحت تاثیرقرار داده‌است.
از نظر اجتماعی، تأثیرات ۱۹ COVID در سلامت روان، جامعه بسیار مهم است. با تغییر شیوه زندگی خارج از خانه به زندگی در خانه و زندگی منزوی از نظر فیزیکی، ساختارها روابط و مشارکت اجتماعی را با اختلال گسترده مواجه کرده‌است. در این مورد نیز، این بعد از عوارض بحران کرونا بر روستاییان تأثیر بیشتری داشته است. اتخاذ محدودیت‌های گسترده از نظر رعایت فاصله فیزیکی به همراه اعمال قوانین و جریمه‌های سنگین در بسیاری از کشورها تأثیرات روحی عمیقی به ویژه بر افرادی که از انزوای اجتماعی روستایی رنج می‌برند، گذاشته است. یکی از ویژگی‌های دوران کرونا تبدیل ارتباطات چهره به چهره به ارتباطات مجازی برای تحصیل و آموزش، جلسات کاری، خرید و رویدادهای فرهنگی و غیره بوده است. می‌توان گفت برقراری ارتباط آنلاین در خنثی کردن احساس انزوا و سایر مسائل بهداشت روانی نقش بسیار مهمی داشت.
با این حال، این مسئله در محلی با اینترنت و تلفن همراه ضعیف، که بیشتر روستایی است، باعث به حاشیه رفتن بیشتر ساکنان جوامع روستایی خواهد شد. از طرفی با همه‌گیری وبروس کرونا در بعد جهانی شاهد این موضوع هستیم که دسترسی و افزایش پهنای باند موضوع بحث‌های سیاسی شده و توجه به آن به عنوان یکی از الزامات توسعه یافتگی در مناطق روستایی را بیش از پیش افزایش داده است، که این مهم خود می‌تواند باعث تسریع در جذب و استفاده از فن‌آوری‌های ارتباطی در روستاها شود و این مناطق را به عنوان یک جاذبه برای شرکتهای مخابراتی تبدیل کند و اپراتورهای داخلی و خارجی سرمایه‌گذاری‌های خود را در این مناطق افزایش دهند. در نتیجه افزایش ارتباطات فرصت‌های کاری، هم افزایی و ادغام منطقه‌ای بین مناطق روستایی و پیرامون خود را افزایش دهد.
آنچه که دولتها در تصمیم‌گیری در مقابله با بحران کرونا باید مورد توجه قراردهند اتخاذ رویکرد سیستمی در مدیریت و برنامه ریزی است. اتخاذ یک رویکرد سیستماتیک باید شامل بررسی پیامدهای اجتماعی-پزشکی، اجتماعی-اقتصادی و سیاسی-اجتماعی مقابله با همه‌گیری باشد. عدم رویکرد سیستمی در مواجه با این بحران خود می‌تواند اثرات جبران ناپذیر بیشتری در همه ابعاد زندگی داشته‌باشد. به عنوان مثال یکی از قابل‌توجه‌ترین تصاویر بیماری همه‌گیر ویروس کرونا پس از آن رخ داد که دولت هند در ۲۴ مارس ۲۰۲۰ قرنطینه ۳ هفته‌ای را آغاز کرد و میلیون‌ها کارگر مهاجر و روزمزد را مجبور کرد که با پای پیاده از شهرها خارج شوند و به خانه‌های خود بازگردند. این اقدام خود منجر به یک بحران اجتماعی شد، به طوری که چند روز بعد، نارندرا مودی نخست‌وزیر هند از فقرا که به دلیل تعطیلی بدون کار و غذا مانده بودند، طلب بخشش کرد.
درپایان به مهمترین اقدامات و برنامه‌هایی که در سطح جهانی برای مقابله با ویروس کرونا در مناطق روستایی در حال انجام است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-مدیریت و کاهش خطر ابتلاء به ویروس
-ارزیابی خسارت و آسیب‌ها و تجزیه و تحلیل نیازها، ایجاد سیستم‌های هشدار سریع و پاسخ اضطراری. – تقویت ظرفیت‌ها برای مقابله، طراحی سناریوها و برنامه‌ریزی
– بهبود معیشت
-توزیع بذر، نهال، دام‌های کوچک و ابزارآلات کشاورزی، -ارائه مشاوره فنی برای تولید محصولات موردنیاز بازارهای داخلی و برقراری ارتباط با بازارهای جدید و خریداران بدون واسطه. -تامین بسته‌های حمایتی برای زنان آسیب‌دیده ازفشارهای اقتصادی. -آموزش برای استفاده بهتر از فضای مجازی برای بازاریابی و تداوم کسب و کار برمبنای ICT، ایجاد صندوق‌های حمایتی از مشاغل آسیب دیده.
– ارائه خدمات بهداشتی و تغذیه‌ای
-انجام فعالیت‌های آموزشی، ارتباطی در زمینه پیشگیری از کرونا، -الزام ضدعفونی و شست و شوی دست به عنوان مثال، ایجاد تأسیسات اضطراری تأمین آب و شستشوی دست در روستاها.
– ایجاد ظرفیت و اطمینان از اینکه کارکنان بهداشتی مستقر در روستاها می‌توانند کارهای مراقبت‌های را انجام دهند-آموزش بهورزان روستا.
-افزایش آگاهی برای ترویج سبک زندگی سالم با استفاده از رسانه‌های اجتماعی.
-ساخت و تجهیز امکانات بهداشتی روستاها.
– امنیت غذایی و تقویت سیستم‌های غذایی محلی.
-ترویج و حمایت از احیا کشاورزی. – تقویت سیستم‌های غذایی محلی با ایجاد باغچه در خانه و توزیع بذر، نهال.
