زلزله خبر نمی‌کند. امروز، فردا یا چند سال بعد، مشخص نیست که زمین چه زمانی دلش خانه تکانی بخواهد و شروع به لرزش کند. در این راستا اما ما مردم ساکن شهر و ساختمان‌های ناایمن هستیم که خاطرمان با هر لرزش زمین و ساختمان، آزرده می‌شود.
اینجا هم تبریز است. شهر اولین‌هایی که دارای تاریخ دور و دراز در سلسله‌های مختلفی بوده اما تا به امروز نتوانسته چهره خود را از معضل حاشیه نشینی برهاند. زلزله خبر نمی‌کند و مشخص نیست که زلزله بعدی در این شهر، خدای نکرده بر روی گسلی باشد که در آن ده‌ها خانه بر روی پشت بام خانه دیگر ساخته شده‌اند.
همواره با هر زلزله خفیفی که در تبریز احساس می‌شود، بحث گسل بزرگ شهر و حاشیه نشینی مطرح است. اینکه در صورت تکرار زلزله‌های تاریخی تبریز که طی قرن‌ها، منجر به زیر و رو شدن شهر شده است، با یک فاجعه انسانی رو به رو خواهیم بود و زندگی مردم ساکن در ۱۰۰ هزار واحد مسکونی غیرمجاز و ناایمن چه خواهد شد.
خانه‌هایی که بر روی پشت بام همسایه ساخته شده و یا ساختمان‌هایی که کج و معوج در کنار ساختمان‌های دیگر ریشه دوانده‌اند، از هر نقطه که نگاه شود، می‌توان سستی این ریشه‌ها را دید. مردم حاشیه تبریز واقعا در حاشیه هستند و این معضل هر ساله و از زبان هر مسئولی در حال تکرار شدن است اما زمین تا کجا توان نگه داشتن زندگی مردم را در دل خود دارد، خدا داند.
علاوه بر بحث حاشیه نشینی که درد بزرگ مردم تبریز است، ساختمان‌های غیراصولی بسیار در نقاط مختلف شهر نیز داغ دیگری بر این شهر متحمل می‌کند. گویا خطر بیشتر از آنچه فکر می‌کنیم در شهر کمین کرده است.
جواد رحمتی، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان شرقی در جلسه روز گذشته ستاد بحران استان، در خصوص ساخت‌وسازهای شهری در حریم گسل‌ها گفته است که احداث ساختمان‌های عمومی در این مناطق ممنوع بوده و شهرداری حق صدور پروانه برای این ساختمان‌ها را ندارد؛ ساختمان‌های دیگر نیز باید طبق ضوابط فنی ساخته شوند و مقررات مربوطه حتما باید رعایت شود.
اما آیا واقعا این شرایط در عمل رعایت می‌شود یا نه؟ مسلما حتی اگر ساخت و سازها بر روی حریم گسل تبریز متوقف شده باشد، ما طی چند سال اخیر شاهد کاهش واحدهای مسکونی در این منطقه نبوده‌ایم.
پس تکلیف ۱۰۰ هزار واحد مسکونی ناایمن چیست؟
عباس رنجبر، شهردار تبریز در اوایل دی ماه و پس از انفجار ساختمان در خیابان عباسی تبریز، گفته بود که ۱۰۰هزار واحد مسکونی غیرمجاز در بخش حاشیه شهر واقع شده‌اند و طی پنج دهه اخیر در تبریز گسترش یافته و اکنون به صورت غیرایمن توسط مردم استفاده می‌شوند.
به گفته‌ی وی، وظیفه نخست شهرداری جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمجاز است و در این راستا نیز واحدی جهت جلوگیری از تخلفات ساختمانی در تبریز فعالیت می‌کند اما تعداد آنها کفاف کلانشهر تبریز را نمی‌دهد.
بر این اساس و در راستای رفع مشکل ۱۰۰ هزار واحد مسکونی غیرمجاز شهر، طرحی با عنوان “قرارگاه اقدام” توسط شهرداری تهیه و تقدیم شورای شهر شده است که در این طرح، بازسازی منازل غیراصولی که در محدوده پرخطر نبوده و امکان مقاوم سازی آنها در همان منطقه وجود دارد، با کمک اهالی انجام خواهد گرفت.
تکلیف خانه‌های ناایمنی که امکان بازسازی ندارند چه می‌شود؟
در این راستا مهدی اسحقی نژاد، معاون مسکن و ساختمان اداره کل راه و شهرسازی آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با خبرنگاران، در خصوص نظارت بر ساخت اصولی ساختمان‌های سطح شهر، گفته است که تمامی ساختمان‌هایی که پروانه دریافت می‌کنند، پس از نقشه کشی و تایید سازمان نظام مهندسی وارد مرحله اجرا شده و تا پایان عملیات ساخت و ساز نیزتوسط مهندسان دارای پروانه استغال به کار مورد نظارت و کنترل قرار می‌گیرند.
وی هم‌چنین افزوده است که بر اساس آیین نامه ۲۸۰۰ زلزله ایران، مقاومت واحدهای مسکونی در مقابل زلزله، دارای درجه و رتبه بندی بوده و حتی مقاوم ترین ساختمان‌ها نیز در برابر زلزله‌هایی با شدت بالا دچار خسارت می‌شوند اما موضوع مهم این است که آسیب‌های جانی نداشته باشیم.
وی با اشاره به ساختمان‌های غیراصولی شهر که در منطقه سکونتگاه‌های غیررسمی و حاشیه ساخته شده‌اند نیز اظهار کرده است که این ساختمان‌ها به دلیل عدم کسب پروانه اولا اصولی ساخته نشده و دوما نظارتی بر روند ساخت آنها وجود نداشته است و در نتیجه از بابت مقاومت در برابر زلزله مشکل دارند.
به گفته‌ی اسحقی نژاد، برنامه‌هایی برای جابه جایی ساکنان این خانه‌های غیراصولی در منطقه سکونتگاه‌های پرخطر شهر وجود دارد که از جمله آن، اختصاص شهرک جوانان برای مردم این منطقه است. این شهرک به تبریز ملحق شده است و مراحل اجرای جابه جایی نیز توسط مدیریت ارشد استان در حال عملی شدن است.
وی، اجرای طرح‌های تفصیلی، مسیرگشایی و افزایش نفوذپذیری را از جمله موارد مهم در منطقه حاشیه نشین دانسته و خواستار اراده جمعی و کمک تمامی دستگاه‌های شهری برای بهبود وضعیت حاشیه نشینی شهر شده است.
رئیس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی کشور نیز در گفت‌وگو با خبرنگاران در رابطه با ساخت‌وسازهای غیر مجاز بر روی گسل تبریز متذکر شد: نقشه‌ی حریم گسل‌های تبریز را مصوب و به مسئولین مربوطه ابلاغ کردیم که بر اساس آن احداث ساختمان‌های مهم و بلند مرتبه روی حریم گسل ممنوع است اما این مصوبه از یک و نیم سال قبل ابلاغ شده است، بنابراین در اغلب سازه‌ها به این نکته چندان توجهی نشده است که امیدواریم در مناطق جنوب شرق به سمت شمال غرب تبریز به‌ویژه در ارتفاعات عینالی ساخت‌وسازها کنترل شوند چراکه این منطقه بر روی گسل تبریز قرار دارد.
علی بیت اللهی با بیان اینکه در حال حاضر بر روی حریم گسل تبریز ۱۷ هزار و ۵۰۰ ساختمان بنا نهاده شده است، در رابطه با تعیین حریم گسل اصلی و فرعی نیز گفت: طبق نقشه‌ای که تعیین کردیم، حریم اصلی گسل تبریز تعیین شد که طبق آیین نامه ۲۸۰۰، گسل‌های اصلی گسل‌های هستند که طول آنها ۱۰ کیلومتر یا بیشتر باشد چراکه هر چه طول بیشتر، توان لرزه‌ای آن نیز بیشتر خواهد بود و احداث ساختمان‌های اصلی روی آن ممنوع است.
بر اساس این گزارش؛ آنچه که مسلم است، پس از گذشت چندین دهه از آغاز ساخت و سازهای حاشیه شهر و پروژه‌های شهرداری برای رفع معضل حاشیه نشینی با هیچ اقدام عملی مناسبی مواجه نشدیم.
هرچند که گفته می‌شود، شهرک جوانان تبریز محل انتقال مردم حاشیه است، اما آیا این شهرک بر روی منطقه امن و به دور از گسل ساخته شده؟ زیرا به گفته‌ی خود مسئولان، قسمتی از آن درست بر روی گسل واقع شده است. از طرفی هم هنوز اجرای طرح به مرحله عملیاتی نرسیده است.
مردم حاشیه تبریز، خواهان بهبود شرایط هستند و سال‌هاست منتظرند تا مسئولان فکری برایشان کنند. چرا که وجود کوچه‌های باریک با پله‌های غیراصولی باعث شده تا هم تردد برای مردم به خصوص در طول زمستان سخت باشد و هم امدادرسانی در زمان حادثه نیز با مشکل مواجه شود و این شرایط در زمان زلزله نیز تقریبا امداد رسانی به این مناطق غیر ممکن خواهد بود.
امیدواریم با اجرای هر چه سریعتر طرح‌های کارآمد در راستای بهبود وضعیت حاشیه نشینی تبریز شاهد چهره‌ای زیبا و سالم و به خصوص ایمن از شهر اولین‌ها باشیم.
