این مناطق همچنین در موقعیت‌های جغرافیایی سوق‌الجیشی ویژه از لحاظ زیرساخت‌های ارتباطی نظیر بنادر بزرگ و کریدورهای ترانزیتی قرار داشتند. نتایج ایجاد مناطق آزاد در دنیا به طرز شگفت‌انگیزی برای اقتصادهای درحال توسعه‌ای نظیر چین، کشورهای شرق آسیا، برخی کشورهای اروپای مرکزی و شرقی مثبت و سودمند بود.
ایران نیز در همان چارچوب پیش‌گفته با هدف توسعه تعاملات اقتصادی، جذب سرمایه‌گذاری، توسعه صادرات، ایجاد اشتغال و ایجاد شغل، در دهه هفتاد و همزمان با اجرای طرح تعدیل اقتصادی دولت سازندگی، نسل اول مناطق آزاد را که شامل چابهار، کیش و قشم بود، کلید زد.
در دهه هشتاد نیز نسل دوم مناطق آزاد ازجمله منطقه آزاد تجاری-صنعتی ارس متولد شدند. منطقه آزاد ارس در نقطه اتصالی قاره آسیا به اروپا و در مرزهای مشترک ایران با حوزه قفقاز جنوبی در سال۱۳۸۲ فعالیت خود را آغاز نمود. موقعیت جغرافیایی و واقع شدن در مسیر ارتباطی ایران با کشورهای اروپایی از ابتدا، نقش و کارکرد منطقه آزاد ارس را بین‌المللی‌سازی اقتصاد شمالغرب ایران تعریف می‌نمود. اما در طول نزدیک به دودهه اخیر و در دوره‌های مدیریتی متعدد، منطقه آزاد ارس به جهت ضعف زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری در حوزه‌های صنعت، کشاورزی، گردشگری، ترانزیت و تجارت، نتوانسته بود همگام با ظرفیت‌های خاص خود اقدامات پایدار و اساسی را در حوزه بین‌المللی شدن انجام دهد.
خوشبختانه با انجام سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در زیرساخت‌های عمرانی ارس، این منطقه امروز آماده برونگرایی اقتصادی و نقش‌آفرینی در محیط اقتصاد منطقه‌ای است. در این راستا دکتر مجید کیانی رئیس هیات مدیره و مدیرعامل جوان و آشنا با محیط اجتماعی، فرهنگی، تاریخی و اقتصادی ارس، در طول ۶ماه اخیر مسئولیت خود، تلاش دارد در قالب دیپلماسی اقتصادی همسایگی ایران، ظرفیت‌ها و توانمندی‌های ارس را در حوزه بین‌الملل فعال سازد.
نگاهی به اتفاقات و برنامه‌های وی در طول شش‌ماهه اخیر نشان می‌دهد این مدیر جوان دولت انقلابی سیزدهم، می‌خواهد درونزایی و برونگرایی مدنظر مقام معظم رهبری در راهبرد اقتصاد مقاومتی را حداقل در منطقه آزاد ارس تحقق عینی ببخشد. درونزایی فرصت‌های اقتصادی ارس در کنار امکانات قانونی و زیرساختی موجود؛ بسترساز چنین رویکردی در دوره مدیریتی فعلی ارس می‌باشد.
در سطور ذیل به برخی اقدامات سازمان منطقه آزاد ارس که با رویکرد بین‌المللی شدن انجام یافته است، پرداخت خواهیم کرد. این موارد به قرار زیر می‌باشد:
– ارتباط مستمر و پیگیر با کنسولگری‌های ایران در ترکیه، آذربایجان و ارمنستان با هدف اطلاع از آخرین فرصت‌ها و چالش‌های موجود برای توسعه تعاملات اقتصادی-تجاری ارس.
– پیگیری ایجاد ارتباطات مستمر با روسای اتاق‌های بازرگانی مشترک ایران با کشورهای هدف و همسایه مانند ترکیه، آذربایجان و ارمنستان برای بهره‌مندی از ظرفیت اتاق‌های مشترک در معرفی ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری منطقه برای شرکای اقتصادی خارجی و صادرات محصولات تولیدی ارس.
– تلاش برای توسعه همکاری‌های مشترک با اتاق‌های بازرگانی تبریز، تهران و اتاق ایران برای جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید داخلی، بهره‌مندی از ظرفیت‌های اتاق بازرگانی برای ارتقای سطح صادرات، تسهیل صدور گواهی مبدا کالاهای صادراتی و ایجاد اتاق بازرگانی مستقل ارس.
– فعال‌سازی مدیریت قفقاز در سازمان منطقه آزاد ارس به‌عنوان یک حوزه تخصصی با هدف تشکیل بانک اطلاعات اقتصادی کشورهای هدف و همسایه و نیز تقویت توان کارشناسی این سازمان در ارتباط با کشورهای آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، ترکیه و روسیه.
– برگزاری نشست‌های متعدد با فعالین حوزه ترانزیت و برنامه‌ریزی جهت ایجاد مرکز حمل‌و‌نقل و لجستیک بین‌المللی در ارس همزمان با پیگیری‌های مستمر برای رفع موانع و تسهیل امورات تخلیه، بارگیری و صادرات کالا از پایانه مرزی نوردوز و جلفا.
– هدفگذاری توسعه صادرات غیرنفتی از منطقه آزاد ارس در پذیرش سرمایه‌گذاری‌های جدید.
– ایجاد کانون بانک‌های ارس با هدف ارتقای درجه بانک‌های مستقر و توسعه خدمات بانکی داخلی و خارجی مطابق با ماده۹۹ دستورالعمل اجرایی عملیات بانکی در مناطق آزاد و ماده۱۸ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد.
– مشارکت فعال در نشست ملی حوزه کشاورزی آیفارم و اعلام آمادگی برای میزبانی از ششمین نشست آیفارم در ارس به عنوان قطب تولیدات کشاورزی گلخانه‌ای ایران.
– ایجاد باشگاه صنعت و دانشگاه با هدف توسعه صادرات محصولات دانش‌بنیان و ارتقا سطح تکنولوژی واحدهای صنعتی ارس.
– ارتباط مستمر با سفیر ایران در جمهوری آذربایجان جهت فعال‌سازی پل خداآفرین، گمرک خداآفرین و احیای مسیر ریلی جلفا-نخجوان.
– میزبانی از هیات تجاری اتاق بازرگانی کربلا با هدف توسعه صادرات محصولات تولیدی منطقه آزاد ارس به بازار مصرف پرظرفیت عراق.
– مشارکت فعال در برنامه سفر رئیس‌جمهوری تاتارستان روسیه به استان آذربایجان شرقی و رایزنی‌های فشرده با هدف معرفی ظرفیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری ارس برای فعالین اقتصادی روس.
– پیگیری تفاهم‌نامه با ارمنستان جهت ایجاد منطقه آزاد مشترک در مرز نوردوز-مغری برای بهینه‌سازی استفاده از پتانسیل‌های توافق‌نامه ایران با اتحادیه اوراسیا.
– ثبت جهانی ژئوپارک ارس در شبکه جهانی ژئوپارک‌های جهانی یونسکو و هدفگذاری جذب گردشگران خارجی.
– دیدار مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس با وزیر اقتصاد ارمنستان و بررسی فرصت‌های همکاری اقتصادی مشترک در حوزه مناطق آزاد، تولید و صادرات به کشورهای ثالث.
– دیدار با سرکنسول ایران در نخجوان و طرح مطالبات ارس در حوزه نخجوان.
– پیگیری مشارکت فعالین اقتصادی و تولیدی ارس در راه‌اندازی مرکز تجاری ایران در روسیه.
باید اذعان داشت، این سطح از فعالیت‌های هدفمند ارس در شمالغرب ایران، جایی که کشورمان به شدت نیازمند طرح ابتکارات برد-برد برای تعدیل اختلافات و توسعه تعاملات اقتصادی منطقه‌ای است، باید در ساختار دیپلماسی ایران به صورت جدی مورد ملاحظه و حمایت ویژه قرار گیرد. مناطق آزاد در دوره آتی سیاست خارجی ایران می‌توانند بازیگران اقتصادی توانمند و تاثیرگذاری باشند، به شرط آن‌که ضمن شناسایی جایگاه شایسته آنها در ساختار اقتصادی کشور، با تقویت مزیت‌های قانونی، مسیر برونگرایی و بین‌المللی شدن را برایشان آماده کنیم.
