در گستره پهناور کشورمان، گاز طبیعی به عنوان اصلی‌ترین منبع انرژی، با سهمی چشمگیر ۷۰ درصد از سبد سوخت، جایگاهی بی‌همتا و انکارناپذیری را به خود اختصاص داده است. با این حال، به‌رغم اینکه ایران دارای دومین ذخایر متعارف گاز در جهان است، مشکلات ناترازی گاز همچنان بر این بخش سایه افکنده و مانع از بهره‌برداری کامل از این منبع ارزشمند شده است؛ در حالی که گاز طبیعی می‌توانست به ثروتی بیکران و فرصت‌های نامحدود بدل گردد، اما اکنون به مشکلی بزرگ تبدیل شده که نیازمند تدبیری اساسی و توجه ویژه است.
۲۵۰ میلیون مترمکعب ناترازی گاز
محسن پاک‌نژاد وزیر نفت نیز روز گذشته (یکشنبه) در مراسم معارفه خودش، گفت: یکی از چالش‌های اصلی کشور هم‌اکنون تشدید سالانه ناترازی گاز و بنزین در کشور است و پیش‌بینی می‌شود در اوج مصرف گاز در زمستان امسال، با ۲۵۰ میلیون مترمکعب ناترازی گاز روبه‌رو باشیم.
وی با تاکید بر آثار منفی ناترازی گاز در صنایع عمده و نیروگاه‌های کشور، تاکید کرد: اگر در زمینه افزایش تولید گاز و فرآورده‌های نفتی با توجه به رشد مصرف دست روی دست بگذاریم، کشور دچار مشکل‌های زیادی خواهد شد. رفع ناترازی یک موضوع چندبعدی است و مدیریت مصرف باید در دستور کار همه نهادها و دستگاه‌های اجرایی قرار گیرد.
گزارش‌ها نشان می‌دهند که در نیمه اول سال ۱۴۰۲، میزان مصرف گاز طبیعی به ۱۱۷ میلیارد مترمکعب رسید و در فصول پاییز و زمستان، این رقم به ۱۳۲ میلیارد مترمکعب افزایش یافت.
آمارهای موجود حاکی از آن است که از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱، میزان مصرف گاز به‌طور میانگین سالانه ۴.۸ درصد افزایش یافته است؛ در مقابل، متوسط رشد تولید گاز در همین دوره، تنها ۳.۸ درصد در سال بوده است.
این اختلاف یک درصدی در نرخ رشد تولید و مصرف، به ناترازی روزانه ۲۰۰ میلیون مترمکعبی گاز دامن زده است. این ناترازی نه‌تنها فشار زیادی بر مصرف انرژی وارد کرده، بلکه به تدریج موجب ظهور چالش‌های اقتصادی و توسعه‌ای بزرگی برای کشور شده است.
سهم کمتر مردم در مقابل مصرف بالای صنایع بزرگ
برخلاف باور عمومی که مصرف عمده گاز را به بخش خانگی نسبت می‌دهد، واقعیت تصویر متفاوتی را به نمایش می‌گذارد. بر اساس آمارها، ۷۰ درصد از مردم تنها کمتر از ۱۰ درصد از کل مصرف گاز کشور را به خود اختصاص می‌دهند. در مقابل، ۷۰۰ شرکت بزرگ صنعتی به تنهایی مسئول مصرف ۵۴ درصد از کل گاز کشور هستند.
طبق گزارش‌های اخیر، صنایع فلزات اساسی، محصولات شیمیایی، عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم، فرآورده‌های نفتی، کک و سوخت هسته‌ای، به تنهایی ۹۲ درصد از کل گاز اختصاص یافته به صنایع بورسی را مصرف کرده‌اند.
این بخش‌ها با مصرف بالا، سهم عمده‌ای از منابع گازی کشور را به خود اختصاص داده و به‌ویژه در صنایع فلزی، مانند آهن و فولاد و سرب و روی، شاهد مصرف بالای انرژی و نادیده گرفتن معیارهای بهینه‌سازی هستیم.
مصرف بیش از حد انرژی در این صنایع نه‌تنها موجب افزایش هزینه‌های تولید و کاهش سودآوری می‌شود، بلکه سهم قابل توجهی از منابع گازی کشور را به هدر می‌دهد؛ در نتیجه، بهینه‌سازی مصرف انرژی در این بخش‌ها و اجرای استانداردهای بهینه‌سازی می‌تواند تأثیرات چشمگیری بر کاهش اتلاف منابع گازی و بهبود بهره‌وری اقتصادی داشته باشد.
هدررفت گاز معادل ۷۲۱ میلیون بشکه نفت
با توجه به گزارش ستاد راهبری تحول دولت، میزان هدررفت گاز پیش از رسیدن به مصرف‌کنندگان نهایی به اندازه ۷۲۱ میلیون بشکه نفت در سال تخمین زده شده است که به معنای اتلاف روزانه بیش از ۳۰۰ میلیون مترمکعب گاز در طول زنجیره تأمین است. این مقادیر نشان‌دهنده مشکلات قابل توجهی در فرایندهای تولید و توزیع گاز است که موجب افزایش هزینه‌ها و کاهش کارایی در بهره‌برداری از منابع انرژی می‌شود.
اگر دولت به بهینه‌سازی فرایندهای تولید و توزیع بپردازد، می‌تواند به طور قابل توجهی ناترازی فعلی مصرف گاز، که بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون مترمکعب در روز برآورد می‌شود، را کاهش دهد.
بهبود زیرساخت‌های انتقال و کاهش تلفات در شبکه گازرسانی نه‌تنها می‌تواند به افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های انرژی کمک کند، بلکه موجب بهبود امنیت انرژی و کاهش تأثیرات زیست‌محیطی نیز خواهد شد. به این ترتیب، اتخاذ اقدامات مؤثر برای کاهش هدررفت گاز و بهینه‌سازی مدیریت منابع، نقش حیاتی در بهبود وضعیت اقتصادی و تأمین انرژی پایدار کشور دارد.
