محمود خدادوست متخصص طب ایرانی در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با تداخل غذایی از نگاه طب ایرانی و ایجاد اخلاط در بدن توضیح داد و گفت: در طب ایرانی یک قاعده کلی وجود دارد که رعایت آن در آداب تغذیه بسیار تأکید شده است که از مصرف هم‌زمان دو نوع غذای سنگین یا دارای مزاج سرد و مرطوب خودداری شود؛ این ترکیب‌ها موجب ضعف عملکرد معده و اختلال در فرآیند هضم می‌شوند.
وی توصیه کرد: از مصرف هم‌زمان ماهی و ماست یا گوشت و ماست پرهیز شود. دلیل آن نیز به طبیعت سرد و تر این خوراکی‌ها بازمی‌گردد که در کنار یکدیگر، هضم آن‌ها برای معده دشوارتر می‌شود.
خدادوست ادامه داد: یکی دیگر از توصیه‌های رایج در طب ایرانی، مصرف غذاهای سنگین همراه با مصلح است. به‌عنوان مثال، غذاهایی مانند حلیم، شله‌زرد یا کله‌پاچه، به‌دلیل سنگینی در هضم، باید با مصلح‌هایی مانند دارچین مصرف شوند. دارچین در منابعی چون مکتب خراسانی، نقش «ملتین اخلاق» را ایفا می‌کند، یعنی موجب لطیف شدن غذا و بهبود کیفیت اخلاط تولیدشده در بدن می‌شود.
این متخصص طب ایرانی متذکر شد: مصرف غذاهای سنگین یا سرد اجتناب‌ناپذیر باشد، باید حتماً با مصلح و در حد اعتدال مصرف شوند، برای نمونه در مناطق سرد و مرطوب مانند شمال کشور، افراد برای اصلاح مزاج ماهی، آن را به‌شکل شکم‌پر و همراه با ادویه‌ها و سبزی‌های گرم طبخ می‌کنند.
وی افزود: همچنین، سبزیجات معطری مانند دلال که مخلوطی از سبزی‌های معطر و سیر است و به ماست افزوده می‌شود تا تأثیر سردی آن تعدیل شود. در مجموع طب ایرانی بر اصل هماهنگی و اعتدال در تغذیه تأکید دارد. رعایت این اصول می‌تواند از بروز بسیاری از مشکلات گوارشی جلوگیری کرده و سلامت عمومی بدن را تقویت کند.
ترکیب لبنیات و ترشی از دیدگاه طب ایرانی عامل ایجاد لک پوستی است
خدادوست اظهار داشت: برخی مواد غذایی مانند ماست و ترشی، به‌دلیل اختلال در مراحل هضم، می‌تواند به بروز لک‌های پوستی مانند ویتیلیگو یا لک و پیس منجر شود. از دیدگاه این طب، سلامت اعضای بدن وابسته به هضم کامل غذا و تولید اخلاط طبیعی است.
وی اذعان کرد: در طب ایرانی تأکید فراوانی بر رعایت آداب تغذیه و شناخت ترکیب مناسب مواد غذایی وجود دارد. یکی از توصیه‌های جدی این طب، پرهیز از مصرف هم‌زمان لبنیات و مواد ترش مانند سرکه یا لیموترش است. این ترکیب غذایی می‌تواند منجر به اختلال در فرآیند هضم شده و به‌دنبال آن، بروز عارضه‌هایی مانند لک‌های پوستی یا لک و پیس (ویتیلیگو) را در پی داشته باشد.
این متخصص طب ایرانی اذعان کرد: هضم غذا تنها در معده انجام نمی‌شود، بلکه شامل چند مرحله هضم مختلف است: هضم معده‌ای، هضم کبدی و هضم عضوی. هر مرحله از این فرآیند در تولید اخلاط چهارگانه (سودا، صفرا، بلغم و دم) نقش دارد و اختلال در هر یک از آن‌ها می‌تواند به تولید خلط ناسالم و در نهایت بیماری منجر شود.
وی اضافه کرد: هنگامی که ترکیب‌هایی مانند ماست و ترشی به‌طور هم‌زمان مصرف می‌شوند، به‌دلیل مزاج سرد و مرطوب و همچنین سنگینی در هضم، عملکرد طبیعی دستگاه گوارش مختل می‌شود؛ این اختلال به‌ویژه در مرحله «هضم عضوی» باعث می‌شود که ماده غذایی به‌درستی در عضو جذب نشود و در عوض، خلط بلغمی غیرطبیعی در آن ناحیه تجمع یابد. تجمع بلغم ناسالم می‌تواند به ایجاد لکه‌های سفید روی پوست منجر شود که در طب ایرانی با عنوان لک و پیس شناخته می‌شود.
وی تاکید کرد: افراد اگر بپذیرند که اخلاط چهارگانه (دم، صفرا، سودا و بلغم) حاصل هضم کامل غذاها، نوشیدنی‌ها و کیفیت تغذیه هستند، می‌توان نتیجه گرفت که حفظ تعادل این اخلاط نقش مستقیم در سلامت بدن دارد. به همین دلیل، رعایت اصول تغذیه صحیح از نگاه طب ایرانی، بسیار حیاتی است.
خدادوست توصیه کرد: جویدن کامل غذا، پرهیز از درهم‌خوری (مصرف چند نوع غذای سنگین با هم)، نخوردن نوشیدنی همراه غذا، و توجه به زمان و شرایط روحی هنگام غذا خوردن از جمله آداب عمومی غذا خوردن است که باید به آن توجه شود. این اصول نه‌تنها به بهبود هضم کمک می‌کنند بلکه از ایجاد بیماری‌های ناشی از اختلال در اخلاط نیز جلوگیری می‌کنند.
چرا خوردن خربزه با عسل یا شیر در زمان تب توصیه نمی‌شود؟
این متخصص طب ایرانی در ادامه گفت: یکی از اصول مهم در طب ایرانی، رعایت تعادل اخلاط چهارگانه (دم، صفرا، سودا و بلغم) در بدن است. به همین دلیل، تغذیه و نحوه غذا خوردن نقش کلیدی در حفظ سلامت بدن ایفا می‌کند. بر اساس این آموزه‌ها، افراد باید در هر وعده غذایی تنها یک نوع غذا مصرف کنند، از درهم‌خوری پرهیز نمایند، پرخوری نکنند و غذا را با سرعت نخورند.
وی متذکر شد: جویدن کامل غذا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چراکه اگر دندان‌ها وظیفه خرد کردن و آماده‌سازی اولیه غذا را به‌درستی انجام ندهند، معده مجبور می‌شود بخشی از این مسئولیت را بر عهده بگیرد. این فشار اضافی می‌تواند منجر به تولید نادرست کیلوس در معده شود. کیلوس، ماده‌ای است که پس از هضم اولیه باید برای ادامه مراحل هضم به کبد تحویل داده شود تا در نهایت خلط مناسب برای تغذیه اعضای بدن تولید شود. اختلال در این توالی، سلامت سیستم گوارش و تعادل اخلاط را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
خدادوست هشدار داد: نباید مواد غذایی لطیف مانند خربزه و عسل یا شیر را در برخی شرایط خاص با یکدیگر یا به‌تنهایی مصرف کرد. برای مثال، ترکیب خربزه و عسل گرچه هر دو گرم‌مزاج هستند، اما مصرف هم‌زمان آن‌ها می‌تواند به تولید بیش از حد خلط صفرا منجر شود. این حالت برای بدن مضر است و ممکن است باعث بروز علائم صفراوی یا اختلال در سیستم اخلاطی بدن شود.
وی بیان کرد: نمونه‌ای دیگر، مصرف شیر در زمان تب یا بیماری است. بسیاری از افراد به اشتباه تصور می‌کنند که در صورت بی‌اشتهایی فرد بیمار، شیر می‌تواند جایگزین مناسبی باشد؛ اما به‌دلیل لطافت شیر، این ماده نیز به‌سرعت تبدیل به صفرا شده و می‌تواند وضعیت بیمار را تشدید کند.
این متخصص طب ایرانی افزود: در واقع، اصل کلی در طب ایرانی این است که از هرگونه ترکیب غذایی یا مصرف ماده‌ای که ممکن است تعادل اخلاط را به هم بزند، باید پرهیز شود. این تعادل، پایه سلامت بدن است و اختلال در آن می‌تواند منشأ بسیاری از بیماری‌ها باشد.
ضرورت نهادینه‌سازی آموزش طب پیشگیرانه در سبک زندگی مردم
خدادوست اذعان کرد: یکی از ویژگی‌های برجسته طب ایرانی، توجه ویژه به اصل پیشگیری بهتر از درمان است. در گذشته، حکماً و اطبای ایرانی تلاش می‌کردند دانش «حفظ‌الصحه» را به‌عنوان بخشی از فرهنگ عمومی در جامعه نهادینه کنند. این آموزه‌ها تا حدی فراگیر بود که بخشی از ضرب‌المثل‌ها و باورهای عامه مردم را شکل می‌داد و بر همین اساس تکرار آموزه‌های سبک زندگی صحیح، رعایت اصول حفظ‌الصحه، و ارتقای سواد تغذیه‌ای عمومی باید در اولویت برنامه‌های آموزشی سلامت قرار گیرد.
وی اظهار داشت: همچنین ترکیب برخی خوراکی‌ها مانند ماست و ترشی، یا مصرف هم‌زمان مواد غذایی با مزاج ناسازگار، مانند سیرترشی همراه با لبنیات، می‌تواند منجر به تولید اخلاط ناسالم در بدن شود. به‌ویژه در صورتی که این ترکیب‌های نامناسب تکرار شوند، ممکن است زمینه‌ساز بیماری‌های مزمن شوند.
این متخصص طب ایرانی ادامه داد: اگر فردی به‌طور اتفاقی چنین ترکیبی مصرف کرده باشد، نباید دچار نگرانی بیش‌ازحد یا بار روانی منفی شود. مهم‌ترین اصل این است که تکرار چنین رفتارهایی متوقف شود و فرد به شناخت درستی از آداب تغذیه دست یابد. حتی اگر فرد از مصلح‌هایی مانند نعناع، گلاب یا دمنوش‌های گرم پس از مصرف غذای نامناسب استفاده نکند، در صورت پرهیز از تکرار، بدن می‌تواند خود را بازسازی کرده و آثار سو را به حداقل برساند.
خدادوست خاطر نشان کرد: افراد با مزاج گرم یا سنین پایین، میزان آسیب‌پذیری نسبت به این نوع ترکیب‌ها کمتر است، مشروط بر اینکه به‌صورت مکرر تکرار نشود و همچنین رسیدن به قناعت دانشی در زمینه تغذیه، باعث کاهش اضطراب و بهبود عملکرد روانی و جسمی افراد می‌شود.
