نگار علی- در دنیای امروز، دسترسی به اینترنت دیگر یک گزینه لوکس یا امتیاز خاص نیست؛ بلکه بخشی جدانشدنی از زندگی روزمره، کار، آموزش، خدمات عمومی و حتی ارتباطات انسانی است. اما هنوز یک پرسش اساسی باقی‌ست:«آیا اینترنت برای همه، در همه‌جا، به‌اندازه کافی مقرون‌به‌صرفه است؟»
تازه‌ترین گزارش اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) با هدف پاسخ به این پرسش منتشر شده و به بررسی هزینه دسترسی به خدمات ارتباطی و فناوری اطلاعات (ICT) در کشورهای مختلف جهان در سال ۲۰۲۴ می‌پردازد. بر اساس این گزارش، «مقرون‌به‌صرفه بودن» یعنی این‌که هزینه ماهانه خدمات ارتباطی، مانند یک بسته اینترنت موبایل، چه نسبتی با درآمد ماهانه یک فرد دارد. هدف‌گذاری جهانی نیز مشخص است:«در کشورهای در حال توسعه، هزینه اینترنت پایه نباید از ۲ درصد درآمد ماهانه افراد فراتر رود.»
اینترنت ارزان‌تر شده، اما نه برای همه
خبر خوش آن‌که از سال ۲۰۱۸ تاکنون، قیمت خدمات موبایلی در بسیاری از کشورها کاهش یافته و دسترسی به اینترنت برای افراد بیشتری امکان‌پذیر شده است. کشورهایی که موفق به رسیدن به آستانه دو درصدی شده‌اند، رو به افزایش‌اند. با این حال، هنوز برای میلیون‌ها نفر در سراسر جهان، اینترنت یک کالای گران‌قیمت است. مخصوصاً اینترنت ثابت خانگی که در کشورهای کم‌درآمد، همچنان برای بخش زیادی از مردم خارج از دسترس مالی باقی مانده است.
گزارش تأکید می‌کند که نابرابری تنها بین کشورها نیست؛ بلکه در درون کشورها نیز، دهک‌های پایین درآمدی سهم بیشتری از حقوق خود را صرف اتصال به اینترنت می‌کنند. به بیان ساده، میانگین‌های ملی همیشه گویای وضعیت واقعی همه اقشار جامعه نیست.
اینترنت موبایل در ایران برای همه دهک‌های درآمدی «مقرون‌به‌صرفه» است
نکته‌ای قابل توجه برای ما ایرانیان، اشاره مستقیم گزارش به وضعیت مقرون‌به‌صرفه بودن خدمات ارتباطی در ایران است. در بخشی از این گزارش، نموداری به نمایش درآمده که نشان می‌دهد در برخی کشورهای با درآمد متوسط و پایین، چه درصدی از مردم قادرند با کمتر از ۲ درصد درآمد ماهانه خود، به بسته پایه اینترنت موبایل (حداقل ۲ گیگابایت) دسترسی داشته باشند.
در این نمودار، «جمهوری اسلامی ایران» با رنگی روشن مشخص شده و نتیجه قابل‌توجهی دارد:« ۱۰۰ درصد مردم ایران، در تمام دهک‌های درآمدی، می‌توانند این بسته اینترنتی پایه را با هزینه‌ای کمتر از ۲ درصد درآمد ماهانه خود تهیه کنند. این یعنی اینترنت موبایل، در سطح پایه، برای همه اقشار جامعه ایران از منظر این گزارش «مقرون‌به‌صرفه» ارزیابی شده است.
بر اساس شکل ۱۶ و توضیحات آن، وضعیت مقرون‌به‌صرفه بودن بسته پایه اینترنت موبایل (۲ گیگابایت) در جمهوری اسلامی ایران، از منظر معیارهای این گزارش در خصوص شکاف‌های داخلی مقرون‌به‌صرفه بودن (مقایسه هزینه اینترنت با درآمد دهک‌های مختلف جامعه)، برای ۱۰۰ درصد جمعیت خوب ارزیابی شده است.
این یافته نشان‌دهنده گران بودن اینترنت برای بخش بزرگی از جامعه نیست، بلکه برعکس، نشان می‌دهد که این بسته خاص، نسبت به درآمد افراد در تمام دهک‌ها، مقرون‌به‌صرفه محسوب می‌شود.
مهم است که به یاد داشته باشید این تحلیل مربوط به بسته پایه ۲ گیگابایتی پهنای باند موبایل است. همانطور که گزارش اشاره می‌کند، نیاز به داده در حال افزایش است و ممکن است بسته‌های اینترنت با حجم بالاتر یا خدمات دیگر (مانند اینترنت ثابت) وضعیت مقرون‌به‌صرفه بودن متفاوتی داشته باشند. همچنین، این یافته‌ها بر اساس داده‌های جمع‌آوری شده توسط ITU و ترکیب آن‌ها با داده‌های نابرابری درآمدی بانک جهانی است.
مقرون‌به‌صرفه بودن کافی نیست؛ کارشناسان خواستار تمرکز بر کیفیت اینترنت شدند
گرچه این یافته درباره ایران نقطه قوتی به حساب می‌آید، اما کارشناسان هشدار می‌دهند که مقرون‌به‌صرفه بودن تنها یکی از معیارهای دسترسی دیجیتال است. با رشد نیاز به داده‌های بیشتر، سرعت‌های بالاتر و خدمات باکیفیت‌تر، باید توجه داشت که صرفاً ارزان بودن بسته‌های اینترنتی به تنهایی کافی نیست. کیفیت، پایداری، تنوع خدمات و شمول اجتماعی نیز معیارهای مهمی برای سنجش عدالت دیجیتال‌اند.
در پایان، گزارش اتحادیه بین‌المللی مخابرات تأکید می‌کند که تلاش برای فراهم آوردن اینترنتی باکیفیت، پایدار و مقرون‌به‌صرفه برای همه، نه تنها یک ضرورت فنی، بلکه یک اولویت اجتماعی و اقتصادی در مسیر توسعه پایدار است.
اینترنت ثابت؛ سبدی گران‌تر با روند بهبودی کندتر
در بخش مهمی از گزارش اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU)، تحلیل مفصلی از وضعیت اینترنت ثابت (Fixed Broadband) ارائه شده است. این نوع از اتصال، یکی از پنج سبد اصلی قیمت خدمات ارتباطی و فناوری اطلاعات (ICT Price Baskets) محسوب می‌شود که توسط ITU برای پایش روندهای جهانی مقرون‌به‌صرفه بودن تعریف شده است.
بر اساس تعریفی که در این گزارش آمده، «سبد اینترنت ثابت» شامل اشتراک ماهانه بدون تبلیغات با حداقل ۵ گیگابایت حجم داده و سرعت دانلود ۲۵۶ کیلوبیت بر ثانیه است. این سطح پایه از خدمات، مبنایی برای مقایسه بین‌المللی کشورها در زمینه دسترسی دیجیتال به شمار می‌رود.
هنوز از هدف جهانی فاصله داریم
بررسی‌ها نشان می‌دهد که روند بهبود مقرون‌به‌صرفه بودن اینترنت ثابت در سطح جهانی کندتر از اینترنت موبایل بوده است. در سال ۲۰۲۴، قیمت میانه این سبد معادل ۲.۵ درصد از درآمد ناخالص ملی سرانه (GNI per capita) در جهان بود که هرچند نسبت به ۲.۷ درصد در سال قبل کاهش داشته، اما همچنان فراتر از هدف ۲ درصدی کمیسیون پهنای باند برای کشورهای در حال توسعه است.
تفاوت‌ها بر اساس سطح درآمد کشورها چشمگیر است:«در حالی که هزینه سبد اینترنت ثابت برای کشورهای با درآمد بالا حدود ۱ درصد از GNI است، در کشورهای با درآمد پایین این رقم به حدود ۲۹.۳ درصد می‌رسد؛ رقمی که دسترسی به اینترنت را برای اقشار وسیعی از این جوامع تقریباً غیرممکن می‌کند.»
Figure ۲ به روشنی نشان می‌دهد که هرچند مقرون‌به‌صرفه بودن خدمات فاوا در جهان رو به بهبود است، اما شکاف‌های منطقه‌ای عمیقی به خصوص بین آفریقا و اروپا وجود دارد و دسترسی به اینترنت ثابت به دلیل هزینه بالا همچنان یک چالش بزرگ در بسیاری از مناطق، به ویژه مناطق کم‌درآمدتر مانند آفریقا، کشورهای عربی، آسیا-پاسفیک و CIS باقی مانده است. این تفاوت‌ها ریشه در عوامل مختلفی از جمله سطح توسعه اقتصادی و در دسترس بودن زیرساخت‌ها دارند.
اینترنت ثابت هنوز گران است؛ تنها ۴۰٪ کشورها به هدف مقرون‌به‌صرفه بودن رسیدند
در سال ۲۰۲۴، تنها ۴۰ درصد از کشورهایی که داده‌هایشان در دسترس بود (۷۸ کشور از ۱۹۴ کشور) توانستند به هدف ۲ درصدی برای اینترنت ثابت برسند؛ آماری که بدون تغییر نسبت به سال ۲۰۲۳ باقی مانده است. از میان کشورهای کمتر توسعه‌یافته (LDCs)، تنها بنگلادش موفق به تحقق این هدف شده است.
از منظر قدرت خرید (PPP) نیز تصویر روشن‌تری به چشم نمی‌خورد. قیمت مطلق اینترنت ثابت در سطح جهانی از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۴ تنها ۱.۱ درصد کاهش سالانه داشته و همچنان ۲ تا ۳ برابر گران‌تر از بسته‌های موبایلی است. در کشورهای با درآمد کم، این سبد ۱.۷ برابر گران‌تر از کشورهای با درآمد پایین-متوسط است.
اینترنت ثابت هنوز کالایی لوکس برای میلیون‌ها نفر است
با وجود دشواری‌های مالی، گزارش بهبودهایی در کیفیت اتصالات اینترنت ثابت را نیز ثبت کرده است؛ از جمله گسترش استفاده از فناوری‌های فیبر نوری و HFC در اتصالات پایه. با این حال، این پیشرفت‌ها اغلب در کشورهای فقیرتر مشاهده نمی‌شود. در بسیاری از این کشورها، سرعت متوسط اینترنت هنوز به ۱۰ مگابیت بر ثانیه نمی‌رسد.
عامل بازدارنده دیگر، هزینه‌های یک‌باره اتصال (مانند نصب تجهیزات) است که در سال ۲۰۲۴ به‌طور میانگین معادل دو سوم هزینه ماهانه بود. اما در ۲۱ کشور، این هزینه‌ها معادل سه برابر هزینه ماهانه یا حتی بیشتر گزارش شده‌اند؛ رقمی که می‌تواند مانعی جدی برای گسترش دسترسی باشد.
در مجموع، یافته‌های گزارش نشان می‌دهند که گرچه برخی شاخص‌های کیفیت و پوشش اینترنت ثابت بهبود یافته‌اند، اما چالش مقرون‌به‌صرفه بودن آن، به‌ویژه در کشورهای کم‌درآمد، همچنان جدی است. اینترنت ثابت، برخلاف اینترنت موبایل، هنوز برای میلیون‌ها نفر در سراسر جهان کالایی لوکس محسوب می‌شود.
۲۲۷۲۲۷
