شاید گذرتان به محله وزیرآباد تبریز افتاده و چشمتان به تابلوی خانه باغی مزین به نام «امیرکبیر»خورده باشد، اما امیرکبیر در تبریز چه می‌کرد و این خانه باغ چرا به نام این نیک مرد تاریخ، ماندگار شده است؟
به گزارش آژانس خبری تبریزمن به نقل از ایسنا، امیرکبیر و پدرش در اوایل دوره قاجاریه در دستگاه ولیعهدی تبریز روزگار گذرانده‌اند، پدر امیرکبیر در بخش آشپرخانه حرم خانه تبریز مشغول به کار بود و محمد تقی خان(امیرکبیر) نیز به همراه فرزندان ولیعهد در دوره قاجار آموزش‌های ارائه شده توسط معلمان و مربیان به فرزندان ولیعهد را می‌آموخت، این روند باعث شکوفایی و نمایان شدن استعداد، نخبگی و ذکاوت امیر کبیر شد و نهایتا به خاطر زکاوت خود وارد دربار شده و در بخش دیوانی که مربوط به ثبت و ارسال نامه‌ها و فرمان‌ها بود، مشغول به کار شد.
امیرکبیر، بعد از طی این مراحل، مدارج سیاسی را به ترتیب یکی پس از دیگری طی کرده و بعد از به پادشاهی رسیدن محمدشاه قاجار(سومین شاه قاجار)، به همراه دستگاه دیوانی با محمدشاه از تبریز به تهران عازم شده و در تهران نیز صاحب مناصب بسیاری شد و با دختر محمدشاه قاجار ازدواج کرد؛ در نهایت نیز درایت و کاردانی وی او را به صدراعظمی حکومت قاجار رساند.
او در دوران حضور خود در تبریز، خانه باغی به دور از حرمخانه ولیعهد برای خود احداث کرد، چراکه اکثر رجال و بزرگان در آن زمان در بافت مرکزی تبریز و در نزدیکی حرمخانه سکونت داشتند، اما در اطراف شهر نیز خانه و خانه باغی را جهت استراحت، برگزاری جلسات رسمی و… برای خود احداث می‌کردند. بر این اساس، امیرکبیر نیز به عنوان رجل دیوانی، خانه باغی در اطراف شهر احداث کرد.
نام محله «وزیرآباد» تبریز به یادگار مانده از این بزرگمرد است که اصلاحات چشمگیر بسیاری را در ایران دوران قاجار انجام داد؛ او روزگارانی در این محله گذران عمر کرده و در خانه باغی که امروز آن را «خانه امیرکبیر» می‌نامند، سکونت کرده است.
قدمت خانه امیرکبیر به اوایل دوره قاجار بازمی‌گردد؛ این خانه باغ بعد از عزیمت امیرکبیر از تبریز به تهران، مورد استفاده واقع نشد و بعدها نیز در گذر زمان، بیش از ۹۰ درصد آن تخریب شده و تنها دو پلان از آن باقی مانده بود که به همت شهرداری منطقه و اداره کل میراث فرهنگی، کار مرمت خانه امیرکبیر از نیمه اول سال ۹۲ آغاز و این بنا در همان شکل اصیل خود بازسازی شد.
علاوه بر نام محله وزیر آباد، خیابان منتهی به خانه باغ امیرکبیر نیز به نام «امیرکبیر» ثبت شده و مغازه‌های بسیاری در این محله از عنوان «امیرکبیر» استفاده کرده‌اند که این موضوع پیوند دیرینه مردم این منطقه با این بزرگمرد تاریخ را نشان می‌دهد. مردم این منطقه و حتی اهالی سایر محله‌ها نیز شب‌های تابستان به آغوش پرمهر باغ امیرکبیر آمده و در این خانه تاریخی ساعاتی می‌آسایند.
با این‌که اطراف خانه امیرکبیر و باغ وی برای بازدید و استفاده عموم مردم فراهم است، اما مردم تبریز همواره کنجکاو و در حسرت بازدید از داخل خانه امیرکبیر هستند؛ به گفته برخی از شهروندان، خانه وی در اختیار یک موسسه قرار داشته و امکان بازدید عموم از داخل این بنا میسر نیست. مجسمه تمام قد امیرکبیر نیز که در داخل این باغ قرار داشت، به گفته‌ی برخی اهالی، اخیرا توسط شهرداری تبریز به خیابان جمهوری اسلامی- مقابل پاساژ امیرکبیر منتقل شده است.
یک تاریخ شناس در رابطه با «خانه باغ امیرکبیر» به ایسنا می‌گوید: امیرکبیر، آن زمان خانه باغی را در محله وزیرآباد فعلی راه اندازی کردکه به «باغ وزیر» شهرت داشت؛ در آن زمان، اطراف این خانه باغ خالی از سکنه بود اما بعدها این منطقه نیز مسکونی شد و به خاطر باغ وزیر و از باب این‌که وزیر مشهور قاجاری در این منطقه سکونت داشته است، نام محله نیز در بین مردم به عنوان «محله وزیرآباد» مشهور شد. هم اکنون این خانه‌باغ مرمت شده و تحت عنوان خانه امیرکبیر میزبان مردم تبریز است. این خانه باغ، منتسب به امیرکبیر و خانواده وی بوده و خود امیرکبیر، عیال و فرزندش ساعد الملک مدتی را در این باغ زندگی کرده‌اند.
کریم میمنت‌نژاد ادامه می‌دهد: این خانه باغ بطور کلی فرسوده و مخروبه شده بود، چراکه با عزیمت امیرکبیر از تبریز به تهران دیگر مورد رسیدگی واقع نشد و در گذر زمان، متروکه و مخروبه شد، تا این‌که شهرداری تبریز طی ۲۰ سال اخیر باغ را تملک کرده و خانه باغ را در همان شکل اصیل و قدیمی خود، مرمت و بازسازی کرد.
وی می‌گوید: باغ امیرکبیر جزو یکی از نفیس‌ترین باغ‌ها و کوشک‌های ایرانی است؛ این خانه با هم اکنون جزو یکی از خانه‌های باغ‌های سبک اصیل تبریز است که ویژگی‌های کامل یک کوشک ایرانی و باغ ایرانی در آن دیده می‌شود، هرچند این بنا مرمت شده و با دخل و تصرفاتی به یک پارک عمومی تبدیل شده اما کماکان نشانه‌های یک کوشک و باغ اصیل ایرانی در آن قابل مشاهده است. افرادی هم که این بنا را مرمت کرده‌اند، بسیار تلاش کرده‌اند تا عین همان خانه باغی که در دوران سکونت امیرکبیر وجود داشت را احیا کنند.
میمنت‌نژاد در پاسخ به برخی روایت‌های مطرح شده در رابطه با خانه باغ امیرکبیر، اظهار می‌کند: روایت‌های مختلفی می‌تواند مطرح شود اما چیزی که واضح است، این باغ برای سکونت دائم نبوده و رجال به ویژه در دوره قاجاریه در محوطه حرمخانه تبریز و در داخل بافت تاریخی تبریز سکونت دائمی داشتند، اما این باغ و خانه باغ‌هایی که رجال قاجار در اطراف شهر احداث می‌کردند، کارکرد آسایشی و تفریحی داشته است.
وی در این خصوص می‌افزاید: امیرکبیر و عیال و فرزندش نیز بر اساس همین کارکرد، مدتی را در این خانه باغ سکونت کردند، آنان در این محله بوده‌اند و زندگی کرده‌اند که نام محله به «وزیرآباد» معروف شده است، نام محله وزیرآباد نشان می‌دهد که امیرکبیرکه وزیر اعظم ایران بود به همراه خانواده‌اش به این خانه باغ رفت و آمد داشته و مدتی را ساکن شده‌اند.
«می‌خواهم تهران را مثل تبریز آباد کنم»
میمنت‌نژاد می‌گوید: اکثر رویدادهایی که در دوره‌های مختلف حکومت قاجار در کشور اتفاق می‌افتاد، توسط کاردان‌ها و کارگزاران انجام می‌شد، اما در نهایت به اسم پادشاه یا ولیعهد تمام می‌شد. زمانی که محمد تقی خان(امیرکبیر) در تبریز سکونت داشت، عباس میرزا به عنوان نایب السلطه ایران حضور داشته و بعد از آن نیز فرزندان عباس میرزا حاکم می‌شوند. امیرکبیر همواره در این دستگاه‌های حاکمیتی جزو مسئولان رده بالای حکومتی تبریز بود و اقدامات بسیاری را در این ایام در این شهر انجام داد.
وی ادامه می‌دهد: بعد از دوران ۵۰ الی ۱۰۰ ساله از زلزله ۱۱۹۴ هجری قمری در تبریز، میزرا تقی خان(امیرکبیر) به همراهی ابوالقاسم قائم مقام فراهانی توانستند مقدمات رفاه و عمران را تبریز فراهم کنند، چنانچه یک جمله از امیرکبیر مشهور است و زمانی که به تهران می‌رسد، از اهداف او می‌پرسند و امیرکبیر پاسخ می‌دهد: «می‌خواهم تهران را مثل تبریز آباد کنم».
امیرکبیر، منشا اصلاحات در ایران دوران قاجار
میمنت‌نژاد می‌گوید: امیرکبیر، منشا اصلاحات در ایران بود. در دوران امیرکبیر، مدت‌ها بود که در سیستم پادشاهی ایران، قانون و مجلسی حاکم نبود و قدرت مطلقه کشور در دست دربار و شاهزادگان قاجاری بود، در این سیستم، کابینه نیز در مقام “دولت” وظیفه رتق و فتق امور معیشتی مردم و کشورداری را برعهده داشت؛ در این شرایط که پول و سرمایه مملکت در دربار و مابین شاهزادگان قاجاری به هدر می‌رفت، امیرکبیر اولین قدم اصلاحات را برداشت و مواجب شاهزادگان قاجاری را محدود کرد، چراکه تمامی شاهزادگان بدون هیچ کار و فعالیتی، مواجب دولتی بسیار بالایی دریافت می‌کردند که امیرکبیر این مواجب را محدود کرد.
وی می‌گوید: ارتقای آگاهی و دانش در جامعه نیز دومین کاری بود که امیرکبیر انجام داد؛ هر کشور و ملتی با آگاهی و دانش مسیر ترقی را در پیش می‌گیرند، بر این اساس امیرکبیر نیز تعدادی از فرزندان رجال را به عنوان دانشجو به خارج از کشور فرستاد تا علم طب، مهندسی و علوم جدیده را فرا بگیرند و برگردند؛ بعد از این‌که اولین گروه محصلان اعزامی به خارج رفته و تعدادی از آنان برگشتند، امیرکبیر دارالفنون را به عنوان دومین دانشگاه ایران(بعد از دانشگاه ربع رشیدی تبریز) در تهران تاسیس کرد.
این تاریخ شناس ادامه می‌دهد: او، اقدامات بسیار مهم و اساسی در رابطه با گمرکات، حذف القاب طولانی برای حاکمان، تاسیس روزنامه وقایع اتفاقیه،آموزش‌های عمومی و توسعه راه‌ها انجام داد و در نهایت انجام مهم ترین کار که مبارزه با استعمار و تلاش برای خلع ید اجانب از حکومت ایران بود، برای وی گران تمام شد؛ تلاش‌های وی در این رابطه باعث شد تا توطئه‌ای توسط «مهدعلیا» مادر ناصر الدین شاه چیده شده و ابتدا دستور برکناری امیرکبیر و سپس دستور قتل وی صادر شود. او را به اصفهان تبعید کردند و در نهایت یکی از میر غضب باشی‌های حکومت قاجار در راه و در باغ فین کاشان، با زدن رگ وی در حمام فین، به زندگی وی خاتمه داد. اکنون، مقبره‌ی «امیرکبیر» در کربلا، در حرم امام حسین(ع) واقع شده، اما شاید کمتر کسی از وجود مقبره این بزرگ مرد با خبر باشد.
وی در بخش دیگری از سخنانش تاکید می‌کند: رجال قاجار همواره با دیدگاه خاصی به تبریز نگریسته و تبریز را بسیار عزیز شمرده‌اند و خواسته‌اند پیشرفت‌های دنیا را در تبریز اعمال کنند. برای ما نیز مهم است که امیرکبیر بازه‌ای از عمرش را در تبریز گذرانده است.
بر اساس این گزارش، «خانه امیرکبیر» در سال ۱۳۸۳ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
تصاویر زیر مربوط به قبل از مرمت این بنا است.
