تبریزمن- برمک بهبودی، با پایان گرفتن جنگ جهانی دوم و شکست آلمان نازی به دست متفقین، نیاز به رسیدگی به جنایاتی که در زمان جنگ اتفاق افتاده بود و پاسخگویی به افکار عمومی، سران دول متفق را بر آن داشت که دادگاهی در شهر نورنبرگ آلمان تشکیل داده و سران آلمان نازی را به پای میز محاکمه بیاورند. انتخاب شهر نورنبرگ برای محاکمه سران حکومت رایش سوم جنبه ای نمادین داشت
این شهر در تاریخ آلمان در زمان سیاست ناسیونال‌سوسیالیست ها از اهمیت چشمگیری برخوردار بود و هر ساله در دوره رایش سوم میزبان همایش های حزب هیتلری بود. در همین شهر بود که زمینه حقوقی حرکت های یهودستیزانه در چارچوب «قوانین نورنبرگ» در سال ۱۹۳۵ به تصویب رسید و براساس این مصوبه که قانون «حفاظت از نژاد و افتخار آلمانی» نام داشت ازدواج میان آلمانیها و یهودیان و افراد غیرشهروند آلمان ممنوع اعلام شد. نورنبرگ شهری بود که هیتلر قصد داشت به عنوان شهر حزبی آن را بازسازی کرده و رونق بخشد و حال دول متفق به قصد پایان گذاشتن بر ناسیونال‌سوسیالیسم و حکومت رایش، در مهد گسترش و مرکز همایش آن محاکمه ای برای سران حزب رایش سوم به عنوان جنایتکار جنگی برگزار می کردند.
مقدمات برگزاری این دادگاه دو سال به طول انجامید و در نهایت در ۲۰ نوامبر ۱۹۴۵ میلادی، شش ماه پس از تسلیم آلمان و پایان جنگ جهانی دوم، به منظور محاکمه رهبران آلمان نازی که باعث کشته شدن بیش از ۵۰ میلیون نفر و متلاشی شدن زندگی میلیون ها انسان بودند، برگزار شد. این دادگاه ها تا تاریخ ۱ اکتبر ۱۹۴۶ به طول کشید. دادگاه با اتکا بر بیش از پنج میلیون صفحه مدرک از جمله هزاران حلقه فیلم از هولوکاست و با حضور حدود ۲۸۰ شاهد از کشورهای مختلف به جرائم انتسابی متهمان پرداخت و به جرم جنایت علیه صلح، جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت، علیه آنان کیفرخواست صادر کرد.
دادگاه با حضور و نظارت هر چهار کشور متفق آمریکا، بریتانیا، اتحاد جماهیر شوروی و فرانسه آغاز به کار کرد. هر یک از چهار کشور یک قاضی و تیم دادستانی تعیین کردند و قاضی دیوان عالی بریتانیا، جفری لارنس، ریاست دادگاه را برعهده گرفت. متهمان از حق داشتن وکیل برخوردار بودند و یک تیم مترجم تمام دادرسی های دادگاه را به صورت همزمان به زبان های انگلیسی، آلمانی، روسی و فرانسه ترجمه می کرد.
با خودکشی هاینریش هیلمر فرمانده اس‌اس (او می‌خواست خودکشی کند، اما به‌وسیله‌ی نیروهای بریتانیا دستگیر شد و یک روز پس از دستگیری خودکشی کرد) و جوزف گوبلز رهبر بخش خبری و تبلیغاتی آلمان، مسئولیت پاسخگویی در مقابل دادگاه برعهده برخی از افراد معاونان و مشاورانی قرار گرفت که اگر هیتلر، هیملر و گوبلز زنده بودند ناگزیر از پاسخگویی نبودند. همین مسئله موجب تردید در مورد صلاحیت دادگاه در رسیدگی به این جنایات و شبهه در قابلیت اطلاق جنایات جنگی و جرائم سنگینی همچون اقدام برای آغاز جنگ و علیه صلح در مورد متهمان شد. از متهمان موردنظر دادگاه ۲۱ تن در دادگاه حاضر شدند. مارتین بورمان که پس از جنگ ناپدید شده بود و گمانه زنی ها در مورد او راه به جایی نبرد، به صورت غیابی محاکمه و محکوم به مرگ شد. آدولف آیشمان که او نیز پس از خاتمه جنگ به صورت مخفیانه از آلمان خارج شده و به همراه خانواده اش به آرژانتین گریخته بود و تا سال ها در آنجا به زندگی مخفیانه خود ادامه داد، غایب بزرگ این دادگاه بود هرچند در سال ۱۹۶۱ با تلاش تیم اطلاعاتی موساد شناسایی و ربوده و به اورشلیم منتقل شد و در دادگاهی با بازتاب خبری و جهانی گسترده به اتهامات خویش پاسخ داد و در نهایت حکم مرگ در مورد او نیز اعمال شد. متهم دیگر، روبرت لِی (رئیس جبهه کارگری آلمان)، یک هفته پس از آغاز دادرسی خودکشی کرد. راینهارت هایدریش (رئیس اس.اس) در ۱۹۴۲ به‌وسیله پارتیزان‌های چک کشته شده‌بود. یوسف تِربوفن در ۱۹۴۲ در نروژ با دینامیت خودکشی کرد.
دادستان با اتکای دادخواست بر انبوه مدارک و پرهیز از شهادت شاهدان عینی در تلاش بود دادگاه را از شائبه و خدشه استناد به شهادت های متعصبانه مصون بدارد. سرانجام پس از دادرسی های متعدد و بررسی های گسترده در روز اول اکتبر ۱۹۴۶ رأی دادگاه اعلام شد. برای محکومیت هر متهم رأی سه قاضی از چهار نفر ضروری بود. از میان متهمان، ۱۲ متهم از جمله یواخیم فون ریبنتروپ(وزیر امور خارجه رایش)، هانس فرانک، آلفرد روزنبرگ به مرگ محکوم و به دار آویخته شدند.
هرمان گورینگ، مرد شماره دو آلمان نازی، از دیگر محکومان به مرگ که تا آخرین لحظات از هیتلر و سیاست های جنگی او دفاع کرد و اتهامات خود را وارد ندانست، شب پیش از اعدام با کپسول سیانوری که به طریقی در اختیار داشت، خودکشی کرد. از میان دیگر متهمان سه متهم به حبس ابد و چهار نفر به ۱۰ تا ۲۰ سال زندان محکوم و سه نفر تبرئه شدند.
در دادگاه، گورینگ که مهم ترین چهره در میان متهمان بود در نقشی قدرتمند و پرجاذبه ظاهر شد و به دفاع از هیتلر و سیاست جنگی رایش سوم پرداخت. او در دفاع از خود از زاویه وفاداری به کشور و میهن پرستی آلمانی وارد شد و اتهامات را وارد ندانست. دفاع محکم گورینگ و روحیه قدرتمند او دادستانان و قضات را در نگرانی از ایجاد جبهه های واحد در میان متهمان فرو برد. لذا تلاش کردند با منزوی کردن او امکان ایجاد چنین جبهه هایی را منتفی کنند و دیگر متهمان را به همکاری وادار کنند. امری که در نهایت موفق به انجام آن شدند. رودولف هس دیگر چهره برجسته نازی در میان متهمان نقش دیگری ایفا کرد. او در زمان دادگاه مدعی فراموشی شد و به باور برخی به درستی از ناراحتی و اختلال روانی رنج می برد و اگر هراس از افکار عمومی نبود رأی پزشکان بر عدم مناسبت حضور او در دادگاه با توجه به وضعیت سلامت روانی اش مورد توجه قضات قرار می گرفت.
دادگاه نورنبرگ در فضای پرالتهاب پس از جنگ جهانی دوم فراز تاریخی مهمی بود که از زاویه ای خاص به اتفاقاتی که در زمان جنگ رخ داده بود، می پرداخت. هرچند جنایات هولناک رخ داده به نام اردوگاه های مرگ و نسل کشی یهودیان، جرائم و جنایات دیگر دول را در حاشیه و محاق برد.
نکته دیگر آنکه وارد کردن اتهام فارغ از توجه به شرایط و مقتضیات سیاسی و احساسات میهن دوستانه و وظیفه اطاعت از قوانین که سرفصل های دفاع وکلا از موکلان شان بود، تردید دیگری بر صلاحیت و فراغت از جانبداری و غرض ورزی دادگاه وارد می کند. دادگاه نورنبرگ زمینه ساز شکل گیری دادگاه لاهه و توافق های بین المللی در مورد شرایط و جنایات جنگی ایجاد کرد. اما نمی توان از این پرسش حیاتی در مواجهه با اردوگاه های مرگ و نسل کشی یهودیان و جنایات جنگی غفلت کرد که آیا متوجه کردن تقصیر و مسئولیت به چند نفر فارغ از ملاحظات و مناسبات پیچیده میهنی و نظامی در شرایط جنگی، رافع مسئولیت عمومی در مورد سکوت و بی عملی طولانی دنیا در مقابل هیتلر و اندیشه هایش است؟
دیگر دادرسی‌هایی که پس از دادگاه نورنبرگ انجام شد به‌شرح زیر بوده‌است:
دادگاه آشویتس
دادگاه بلزن
دادگاه بلزِک: در میانه دهه ۱۹۶۰، برای هشت مامور اس اس اردوگاه مرگ بلزک، در مونیخ برگزار شد.
دادگاه شِمنو: برای کارکنان اردوگاه مرگ شمنو در لهستان و آلمان برگزار شد
دادگاه داخائو
دادرسی‌های آشویتس در فرانکفورت
دادرسی‌های مایدانِک: طولانی‌ترین دادرسی‌های جنایات جنگی در تاریخ که بیش از ۳۰ سال طول کشید.
دادرسی‌های اردوگاه ماتهاوزن-گوزِن
دادرسی‌های راوِنزبرک در هامبورگ
دادگاه زوبیبور در شهر هاگن آلمان، در ۱۹۶۵ برای ماموران اس اس اردوگاه مرگ زوبیبور برگزار شد.
دادرسی‌های تربلینکا در دوسلدورف آلمان
